بخش اول: منابع عامه

اعترافات علمای مخالفین:

سایت اسلام ویب از سایت های مرکزی وهابیت در این مورد گفته است:

فإن نبینا صلى الله علیه وسلم مات شهیداً کما قال کثیر من أهل العلم.

فتاوى الشبکة الإسلامیة، المؤلف: لجنة الفتوى بالشبکة الإسلامیة،  http://www.islamweb.ne، تم نسخه من الإنترنت: فی 1 ذو الحجة 1430، هـ = 18 نوفمبر، 2009 م (4/ 547، بترقیم الشاملة آلیا)

 

امام ابو زهره در این مورد گفته است:

ویبنى العلماء على ذلک أن النبى صلى الله تعالى علیه وسلم قد مات شهیدا.

خاتم النبیین صلى الله علیه وآله وسلم، المؤلف: محمد بن أحمد بن مصطفى بن أحمد المعروف بأبی زهرة (المتوفى: 1394هـ)، الناشر: دار الفکر العربی – القاهرة، عام النشر: 1425 هـ (3/ 795)

 

مسعودی در این مورد گفته است:

وکان المسلمون یرون أن رسول الله صلّى الله علیه وسلّم قد مات شهیدا، مع ما أکرمه الله به من النبوة.

التنبیه والإشراف، المؤلف: أبو الحسن على بن الحسین بن على المسعودی (المتوفى: 346هـ)، الناشر: دار الصاوی - القاهرة (1/ 224)

 

ابن اثیر جزری در این مورد گفته است:

فَکَانَ الْمُسْلِمُونَ یَرَوْنَ أَنَّهُ مَاتَ شَهِیدًا مَعَ کَرَامَةِ النُّبُوَّةِ.

الکامل فی التاریخ، المؤلف: أبو الحسن علی بن أبی الکرم محمد بن محمد بن عبد الکریم بن عبد الواحد الشیبانی الجزری، عز الدین ابن الأثیر (المتوفى: 630هـ)، الناشر: دار الکتاب العربی، بیروت – لبنان، الطبعة: الأولى، 1417هـ / 1997م (2/ 101)

 

ابو العباس قرطبی، از علمای بزرگ اهل سنت، در این مورد گفته است:

فلما حضر وقت وفاته أحدث الله تعالى ضرر ذلک السُّم فی النبی «صلى الله علیه و آله» فتوفی بسببه، کما قال - صلى الله علیه وسلم - فی مرضه الذی توفی فیه: «لم تزل أکلة خیبر تعاودنی، فالآن أوان قطعت أبهری» . فجمع الله لنبیِّه «صلى الله علیه و آله» بین النبوَّة والشهادة مبالغة فی الترفیع والکرامة.

هنگامی که زمان وفات رسول خدا «صلی الله علیه و آله» رسید خداوند متعال ضرر آن سم را ایجاد نمود و رسول خدا «صلی الله علیه و آله» به سبب آن سم از دنیا رفت، همانطوری که ایشان فرمودند  پس خدای متعال برای نبی خود «صلی الله علیه و آله» بین نبوت و شهادت جمع نمود.

المفهم لما أشکل من کتاب تلخیص مسلم، المؤلف: أبو العباس أحمد بن عمر بن إبراهیم القرطبی (578 - 656 هـ)، الناشر: (دار ابن کثیر، دمشق - بیروت)، (دار الکلم الطیب، دمشق - بیروت)، الطبعة: الأولى، 1417 هـ - 1996 م (5/ 575 و 576)

 

ابن ناصر الدین، از علمای بزرگ اهل سنت، در این مورد گفته است:

وَلَقَد حصلت للنَّبِی [صلى الله عَلَیْهِ وَسلم] الشَّهَادَة.

و به تحقیق شهادت برای رسول خدا «صلی الله علیه و آله» حاصل شده است.

سلوة الکئیب بوفاة الحبیب، المؤلف: محمد بن عبد الله (أبی بکر) بن محمد ابن أحمد بن مجاهد القیسی الدمشقی الشافعی، شمس الدین، الشهیر بابن ناصر الدین (المتوفى: 842هـ)، الناشر: دار البحوث للدراسات الإسلامیة - الإمارات (ص: 110)

 

ابن ضیاء، از علمای بزرگ اهل سنت، در این مورد گفته است:

وَتُوفِّی صلى الله عَلَیْهِ وَسلم عَن أثر السم؛ لقَوْله صلى الله عَلَیْهِ وَسلم فِی وَجَعه الَّذِی مَاتَ فِیهِ: " مَا زَالَت أَکلَة خَیْبَر تعاودنی، فَالآن أَوَان قطعت أَبْهَری ". قَالَ ابْن إِسْحَاق: إِن کَانَ الْمُسلمُونَ لَیرَوْنَ أَن رَسُول الله صلى الله عَلَیْهِ وَسلم مَاتَ شَهِیدا مَعَ مَا أکْرمه الله تَعَالَى بِهِ من النُّبُوَّة.

تاریخ مکة المشرفة والمسجد الحرام والمدینة الشریفة والقبر الشریف، المؤلف: محمد بن أحمد بن الضیاء محمد القرشی العمری المکی الحنفی، بهاء الدین أبو البقاء، المعروف بابن الضیاء (المتوفى: 854هـ)، الناشر: دار الکتب العلمیة - بیروت / لبنان، الطبعة: الثانیة، 1424هـ - 2004م (ص: 319)

وَإِن توهم أَن ذَلِک من خَصَائِص الْقَتْل، فقد حصل لَهُ ذَلِک أَیْضا من أَکلَة خَیْبَر، صرح ابْن عَبَّاس وَابْن مَسْعُود وَغَیرهمَا بِأَنَّهُ صلى الله عَلَیْهِ وَسلم مَاتَ شَهِیدا.

و اگر توهم شود که این مطلب از جمله ویژگی های کشته شدن است، باید گفت که این کشته شدن برای رسول خدا «صلی الله علیه و آله» هم حاصل شده است به وسیله غذای خیبر، ابن عباس و ابن مسعود و دیگران تصریح نموده اند که رسول خدا «صلی الله علیه و آله» شهید شدند.

تاریخ مکة المشرفة والمسجد الحرام والمدینة الشریفة والقبر الشریف، المؤلف: محمد بن أحمد بن الضیاء محمد القرشی العمری المکی الحنفی، بهاء الدین أبو البقاء، المعروف بابن الضیاء (المتوفى: 854هـ)، الناشر: دار الکتب العلمیة - بیروت / لبنان، الطبعة: الثانیة، 1424هـ - 2004م (ص: 336)

 

قسطلانی، از علمای بزرگ اهل سنت، در این مورد گفته است:

وقد ثبت أن نبینا «صلى الله علیه و آله» مات شهیدا... قال العلماء: فجمع الله له بذلک بین النبوة والشهادة.

و به تحقیق ثابت شده است که پیامبر ما «صلی الله علیه و آله» شهید شدند.

المواهب اللدنیة بالمنح المحمدیة، المؤلف: أحمد بن محمد بن أبى بکر بن عبد الملک القسطلانی القتیبی المصری، أبو العباس، شهاب الدین (المتوفى: 923هـ)، الناشر: المکتبة التوفیقیة، القاهرة- مصر (3/ 601 و 302)

 

این مطلب را زرقانی مالکی در شرح خود بر این کتاب تایید نموده است.

شرح الزرقانی على المواهب اللدنیة بالمنح المحمدیة، المؤلف: أبو عبد الله محمد بن عبد الباقی بن یوسف بن أحمد بن شهاب الدین بن محمد الزرقانی المالکی (المتوفى: 1122هـ)، الناشر: دار الکتب العلمیة، الطبعة: الأولى 1417هـ-1996م (12/ 211 و 212)

 

دکتر سعید قحطانی در این مورد گفته است:

وقد جزم ابن کثیر رحمه الله تعالى أن النبی صلى الله علیه وسلم مات شهیدًا.

و به تحقیق ابن کثیر جزم پیدا کرده است که رسول خدا «صلی الله علیه و آله» شهید شدند.

رحمة للعالمین، المؤلف: د. سعید بن على بن وهف القحطانی، الناشر: مطبعة سفیر، الریاض، توزیع: مؤسسة الجریسی للتوزیع والإعلان، الریاض (ص: 402)

 

روایات مخالفین:

چند مورد اشاره می‌شود:

روایت اول: عبد الله بن مسعود

(عبارت جستجو: قتل قتلا احب)

احمد بن حنبل، از محدثین بزرگ اهل سنت، از عبد الله بن مسعود نقل نموده است:

3873 - حَدَّثَنَا عَبْدُ الرَّزَّاقِ، أَخْبَرَنَا سُفْیَانُ، عَنِ الْأَعْمَشِ، عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ مُرَّةَ، عَنْ أَبِی الْأَحْوَصِ، عَنْ عَبدِ اللهِ، قَالَ: " لَأَنْ أَحْلِفَ تِسْعًا أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ قُتِلَ قَتْلًا، أَحَبُّ إِلَیَّ مِنْ أَنْ أَحْلِفَ وَاحِدَةً أَنَّهُ لَمْ یُقْتَلْ، وَذَلِکَ بِأَنَّ اللهَ جَعَلَهُ نَبِیًّا، وَاتَّخَذَهُ شَهِیدًا " قَالَ الْأَعْمَشُ: فَذَکَرْتُ ذَلِکَ لِإِبْرَاهِیمَ، فَقَالَ: " کَانُوا یَرَوْنَ أَنَّ الْیَهُودَ سَمُّوهُ وَأَبَا بَکْرٍ ".

عبد الله بن مسعود گفت: نُه بار قسم بخورم که رسول خدا «صلی الله علیه و آله» کشته شدند محبوب تر است به من از اینکه یک بار قسم بخورم ایشان کشته نشدند، و علت این مطلب این است که خدای متعال ایشان را نبی خود قرار داد و شهید از دنیا برد، اعمش گفت: این مطلب را به ابراهیم گفتم، او به من گفت: آنها بر این عقیده بودند که یهودیان رسول الله «صلی الله علیه و آله» و ابوبکر را مسموم کردند.

محقق کتاب شعیب ارنؤوط به صحیح بودن سند این روایت بنابر شرائط مسلم اعتراف نموده است.

مسند أحمد، المؤلف: أبو عبد الله أحمد بن محمد بن حنبل بن هلال بن أسد الشیبانی (المتوفى: 241هـ)، المحقق: شعیب الأرنؤوط - عادل مرشد، وآخرون، الناشر: مؤسسة الرسالة، الطبعة: الأولى، 1421 هـ - 2001 م (6/ 418)

مصنف عبد الرزاق الصنعانی، المؤلف: أبو بکر عبد الرزاق بن همام بن نافع الحمیری الیمانی الصنعانی (المتوفى: 211هـ)، الناشر: المکتب الإسلامی – بیروت، الطبعة: الثانیة، 1403 (5/ 269)

 

ابن سعد نقل نموده است:

أَخْبَرَنَا أَبُو مُعَاوِیَةَ الضَّرِیرُ، أَخْبَرَنَا الأَعْمَشُ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُرَّةَ عَنْ أَبِی الأَحْوَصِ قَالَ: قَالَ عَبْدُ اللَّهِ: لأَنْ أَحْلِفَ تِسْعًا أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ - صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ - قُتِلَ قَتْلا أحب إلی أَنْ أَحْلِفَ وَاحِدَةً وَذَلِکَ بِأَنَ اللَّهَ اتَّخَذَهُ نَبِیًّا وَجَعَلَهُ شَهِیدًا.

الطبقات الکبرى، المؤلف: أبو عبد الله محمد بن سعد بن منیع الهاشمی بالولاء، البصری، البغدادی المعروف بابن سعد (المتوفى: 230هـ)، الناشر: دار الکتب العلمیة – بیروت، الطبعة: الأولى، 1410 هـ - 1990 م (2/ 155)

 

صالحی شامی این روایت را از ابن سعد نقل نموده و به صحت سند آن اعتراف نموده است.

سبل الهدى والرشاد فی سیرة خیر العباد، المؤلف: محمد بن یوسف الصالحی الشامی (المتوفى: 942هـ)، الناشر: دار الکتب العلمیة بیروت – لبنان، الطبعة: الأولى، 1414 هـ - 1993 م (12/ 303)

 

همچنین حاکم نیشابوری این روایت را با سندی که منتهی به سند ابن سعد می‌شود نقل نموده است و به صحت سند آن بنابر شرائط شیخین اعتراف نموده، شمس الدین ذهبی نیز با او موافقت کرده است.

المستدرک على الصحیحین للحاکم، المؤلف: أبو عبد الله الحاکم النیسابوری (المتوفى: 405هـ)، الناشر: دار الکتب العلمیة – بیروت، الطبعة: الأولى، 1411 - 1990 (3/ 60 و 61)

 

روایت دوم: عائشه

(عبارت جستجو: ابهری من ذلک السم)

محمد بن اسماعیل بخاری، از محدثین بزرگ اهل سنت، از عائشه نقل نموده است:

4428 - وَقَالَ یُونُسُ عَنِ الزُّهْرِیِّ، قَالَ عُرْوَةُ: قَالَتْ عَائِشَةُ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهَا: کَانَ النَّبِیُّ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ یَقُولُ فِی مَرَضِهِ الَّذِی مَاتَ فِیهِ: «یَا عَائِشَةُ مَا أَزَالُ أَجِدُ أَلَمَ الطَّعَامِ الَّذِی أَکَلْتُ بِخَیْبَرَ، فَهَذَا أَوَانُ وَجَدْتُ انْقِطَاعَ أَبْهَرِی مِنْ ذَلِکَ السُّمِّ».

عائشه گفت: رسول «صلی الله علیه و آله» در بیماری خود که در آن از دنیا رفتند گفتند: ای عائشه تا کنون درد آن غذایی که در خیبر خوردم را احساس می‏کردم، الان زمانی است که احساس می‏کنم شریان های قلبم پاره شدند به خاطر آن سم.

صحیح البخاری، المؤلف: محمد بن إسماعیل أبو عبدالله البخاری الجعفی (المتوفى: 256هـ)، الناشر: دار طوق النجاة، الطبعة: الأولى، 1422هـ  (6/ 9)

مسند البزار = البحر الزخار، المؤلف: أبو بکر أحمد بن عمرو بن عبد الخالق بن خلاد بن عبید الله العتکی المعروف بالبزار (المتوفى: 292هـ)، الناشر: مکتبة العلوم والحکم - المدینة المنورة، الطبعة: الأولى، بدأت 1988م، وانتهت 2009م (18/ 149)

المستدرک على الصحیحین للحاکم، المؤلف: أبو عبد الله الحاکم النیسابوری (المتوفى: 405هـ)، الناشر: دار الکتب العلمیة – بیروت، الطبعة: الأولى، 1411 - 1990 (3/ 60)

السنن الکبرى للبیهقی،المؤلف: أحمد بن الحسین بن علی بن موسى الخُسْرَوْجِردی الخراسانی، أبو بکر البیهقی (المتوفى: 458هـ)، الناشر: دار الکتب العلمیة، بیروت – لبنات، الطبعة: الثالثة، 1424 هـ - 2003 م (10/ 19)

 

روایت سوم: جابر

(عبارت جستجو: الابهر منی)

ابوبکر بیهقی، از محدثین بزرگ اهل سنت، از جابر بن عبد الله نقل نموده است:

وَأَخْبَرَنَا أَبُو عَبْدِ اللهِ الْحَافِظُ، قَالَ: أَخْبَرَنَا إِسْمَاعِیلُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ الْفَضْلِ بْنِ مُحَمَّدٍ الشَّعْرَانِیُّ، قَالَ: حَدَّثَنَا جَدِّی، قَالَ: حَدَّثَنَا إِبْرَاهِیمُ بْنُ الْمُنْذِرِ الْحِزَامِیُّ، قَالَ: حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ فُلَیْحٍ، قَالَ: حَدَّثَنَا مُوسَى بْنُ عُقْبَةَ، عَنِ ابْنِ شِهَابٍ... وَفِی رِوَایَةِ ابْنُ فُلَیْحٍ عَنْ مُوسَى قَالَ الزُّهْرِیُّ قَالَ جَابِرُ بْنُ عَبْدِ اللهِ: ... وَبَقِیَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى الله علیه وسلم بَعْدَهُ ثَلَاثَ سِنِینَ حَتَّى کَانَ وَجَعُهُ الَّذِی تُوُفِّیَ فِیهِ فَقَالَ: مَا زِلْتُ أَجِدُ مِنَ الْأُکْلَةِ الَّتِی أَکَلْتُ مِنَ الشَّاةِ یَوْمَ خَیْبَرَ عَدَدًا حَتَّى کَانَ هَذَا أَوَانُ انْقَطَعَ الْأَبْهَرُ مِنِّی. فَتُوُفِّیَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ شَهِیدًا.

جابر بن عبد الله گفت رسول خدا «صلی الله علیه و آله» بعد از آن ماجرا سه سال باقی ماند، تا اینکه در مریضی که در آن از دنیا رفت فرمود: تا کنون درد آن غذایی که در خیبر خوردم را احساس می‏کردم، الان زمانی است که احساس می‏کنم شریان های قلبم پاره شدند به خاطر آن سم. پس رسول الله «صلی الله علیه و آله» شهید از دنیا رفتند.

دلائل النبوة للبیهقی، المؤلف: أحمد بن الحسین بن علی بن موسى الخُسْرَوْجِردی الخراسانی، أبو بکر البیهقی (المتوفى: 458هـ)، الناشر: دار الکتب العلمیة، دار الریان للتراث، الطبعة: الأولى - 1408 هـ - 1988 م (4/ 263 و 264)

تخریج أحادیث الکشاف، المؤلف: جمال الدین أبو محمد عبد الله بن یوسف بن محمد الزیلعی (المتوفى: 762هـ)، الناشر: دار ابن خزیمة – الریاض، الطبعة: الأولى، 1414هـ (1/ 71)

الطب النبوی، المؤلف: محمد بن أبی بن أیوب الدمشقی (المتوفى: 751هـ)، الناشر: دار الفکر - بیروت (1/ 97)

إمتاع الأسماع، المؤلف: أحمد بن علی بن عبد القادر، أبو العباس الحسینی العبیدی، تقی الدین المقریزی (المتوفى: 845هـ)، الناشر: دار الکتب العلمیة – بیروت، الطبعة: الأولى، 1420 هـ - 1999 م (13/ 348)

 

روایت چهارم: شعبی

(عبارت جستجو: سم رسول الله + وسم)

حاکم نیشابوری، از محدثین بزرگ اهل سنت، با دو سند از شعبی نقل نموده است:

4395 - فَحَدَّثَنَا أَبُو بَکْرٍ أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ الْمَرْوَزِیُّ غَیْرَ مَرَّةٍ، ثنا عَبْدُ الصَّمَدِ بْنُ الْفَضْلِ الْبَلْخِیُّ، ثنا مَکِّیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ، ثنا دَاوُدُ بْنُ یَزِیدَ الْأَوْدِیُّ، قَالَ: سَمِعْتُ الشَّعْبِیَّ یَقُولُ: وَاللَّهِ لَقَدْ سُمَّ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ، وَسُمَّ أَبُو بَکْرٍ الصِّدِّیقُ.

داود بن یزید اودی گفت: شنیدم شعبی می‏گوید: به خدا سوگند رسول خدا «صلی الله علیه و آله» مسموم شدند و از دنیا رفت و ابوبکر هم مسموم شد و از دنیا رفت.

4412 - فَحَدَّثَنِی أَبُو بَکْرِ بْنُ مُحَمَّدٍ الصَّیْرَفِیُّ، بِمَرْوَ، ثنا عَبْدُ الصَّمَدِ بْنُ الْفَضْلِ، ثنا مَکِّیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ، ثنا السَّرِیُّ بْنُ إِسْمَاعِیلَ، عَنِ الشَّعْبِیِّ أَنَّهُ قَالَ: مَاذَا یُتَوَقَّعُ مِنْ هَذِهِ الدُّنْیَا الدَّنِیَّةِ، وَقَدْ سُمَّ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ وَسُمَّ أَبُو بَکْرٍ الصِّدِّیقُ.

سری بن اسماعیل گفت: شنیدم شعبی گفت: از این دنیای پست چه توقعی است، به تحقیق به رسول خدا «صلی الله علیه و آله» مسموم شدند و به وسیله سم از دنیا رفتند و ابوبکر هم مسموم شد و به وسیله سم از دنیا رفت.

المستدرک على الصحیحین للحاکم، المؤلف: أبو عبد الله الحاکم النیسابوری (المتوفى: 405هـ)، الناشر: دار الکتب العلمیة – بیروت، الطبعة: الأولى، 1411 - 1990 (3/ 61 و 67)

تاریخ الخلفاء، المؤلف: عبد الرحمن بن أبی بکر، جلال الدین السیوطی (المتوفى: 911هـ)، الناشر: مکتبة نزار مصطفى الباز، الطبعة: الطبعة الأولى: 1425هـ-2004م (ص: 65)

سبل الهدى والرشاد فی سیرة خیر العباد، المؤلف: محمد بن یوسف الصالحی الشامی (المتوفى: 942هـ)، الناشر: دار الکتب العلمیة بیروت – لبنان، الطبعة: الأولى، 1414 هـ - 1993 م (11/  260)

شرح الزرقانی على المواهب اللدنیة بالمنح المحمدیة، المؤلف: أبو عبد الله محمد بن عبد الباقی بن یوسف بن أحمد بن شهاب الدین بن محمد الزرقانی المالکی (المتوفى: 1122هـ)، الناشر: دار الکتب العلمیة، الطبعة: الأولى 1417هـ-1996م (4/  537)

 

روایت چهارم: زهری

(عبارت جستجو:قال الزهری فتوفی رسول الله)

نووی، از علمای بزرگ اهل سنت، از زهری نقل نموده است:

قال الزهری: فتوفى رسول الله صلى الله علیه وسلم شهیدا.

زهری گفت: پس رسول خدا «صلی الله علیه و آله» شهید از دنیا رفتند.

المجموع شرح المهذب، المؤلف: أبو زکریا محیی الدین یحیى بن شرف النووی (المتوفى: 676هـ)، الناشر: دار الفکر (18/  386)

زاد المعاد فی هدی خیر العباد، المؤلف: محمد بن أبی بکر بن أیوب بن سعد شمس الدین ابن قیم الجوزیة (المتوفى: 751هـ)، الناشر: مؤسسة الرسالة، بیروت - مکتبة المنار الإسلامیة، الکویت، الطبعة: السابعة والعشرون , 1415هـ /1994م (3/  299)

 

روایت پنجم: مروان بن عثمان بن ابی سعید المعلی

(عبارت جستجو: مات شهیدا + به من النبوة)

ابن هشام نقل نموده است:

قَالَ ابْنُ إسْحَاقَ: وَحَدَّثَنِی مَرْوَانُ بْنُ عُثْمَانَ بْنِ أَبِی سَعِیدِ بْنِ الْمُعَلَّى، قَالَ: کَانَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ قَدْ قَالَ فِی مَرَضِهِ الَّذِی تُوُفِّیَ فِیهِ، وَدَخَلَتْ أُمُّ بِشْرٍ بِنْتُ الْبَرَاءِ بْنِ مَعْرُورٍ تَعُودُهُ: یَا أُمَّ بِشْرٍ، إنَّ هَذَا الْأَوَانَ وَجَدْتُ فِیهِ انْقِطَاعَ أَبْهَرِی مِنْ الْأَکْلَةِ الَّتِی أَکَلْتُ مَعَ أَخِیکَ بِخَیْبَرِ. قَالَ: فَإِنْ کَانَ الْمُسْلِمُونَ لَیَرَوْنَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ مَاتَ شَهِیدًا، مَعَ مَا أَکْرَمَهُ اللَّهُ بِهِ مِنْ النُّبُوَّةِ

سیرة ابن هشام، المؤلف: عبد الملک بن هشام بن أیوب الحمیری المعافری، أبو محمد، جمال الدین (المتوفى: 213هـ)، الناشر: شرکة مکتبة ومطبعة مصطفى البابی الحلبی وأولاده بمصر، الطبعة: الثانیة، 1375هـ - 1955 م (2/ 338)

تاریخ الطبری، المؤلف: محمد بن جریر بن یزید بن کثیر بن غالب الآملی، أبو جعفر الطبری (المتوفى: 310هـ)، الناشر: دار التراث – بیروت، الطبعة: الثانیة - 1387 هـ (3/ 15 و 16)

 

بخش دوم: منابع خاصه

کلام علمای مکتب تشیع:

(عبارت جستجو کلی: بالمدینة مسموما)

یک عبارتی است که علمای زیادی از مکتب تشیع مانند: شیخ مفید، شیخ طوسی، علامه حلی، فیض کاشانی، محمد علی اردبیلی، تفرشی و احمد بن عبد الرضا البصری «رضوان الله علیهم» بیان نموده اند:

وقبض بالمدینة مسموما.

المقنعة، نویسنده : الشیخ المفید (وفات : 413)، ناشر : مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین بقم المشرفة، چاپ : الثانیة، سال چاپ : 1410 (ص: 456)

تهذیب الأحکام، نویسنده : الشیخ الطوسی (وفات : 460)، ناشر : دار الکتب الإسلامیة – طهران، چاپ : الرابعة، سال چاپ : 1365 ش (6/ 2)

منتهى المطلب، نویسنده : العلامة الحلی (وفات : 726)، ناشر : مجمع بحوث الاسلامیة، چاپ : الثانیة، سال چاپ : 1429 - 1387 ش (13/ 259)

تحریر الأحکام، نویسنده : العلامة الحلی (وفات : 726)، ناشر : مؤسسة الإمام الصادق (ع)، چاپ : الأولى، سال چاپ : 1420 (2/ 118)

الوافی، نویسنده : الفیض الکاشانی (وفات : 1091)، ناشر : مکتبة الامام أمیر المؤمنین علی (ع) العامة – أصفهان، چاپ : الأولى، سال چاپ : أول شوال المکرم 1406 ه‍ . ق 19 / 3 / 65 ه‍ . ش (3/ 723)

نقد الرجال، نویسنده : التفرشی (وفات : ق 11)، ناشر : مؤسسة آل البیت (ع) لإحیاء التراث – قم، چاپ : الأولى، سال چاپ : شوال 1418 (5/ 318)

جامع الرواة، نویسنده : محمد علی الأردبیلی (وفات : 1101)، ناشر : مکتبة آیة الله العظمى المرعشی النجفی - قم - ایران، سال چاپ : 1403 (2/ 463)

فائق المقال فی الحدیث والرجال، نویسنده : أحمد بن عبد الرضا البصری (وفات : 1085)، ناشر : دار الحدیث، چاپ : الأولى، سال چاپ : 1422 - 1380ش (ص: 60)

 

فتال نیشابوری «رضوان الله علیه» گفته است:

إعلم : إن النبی ( صلى الله علیه وآله ) قبض بالمدینة مسموما.

روضة الواعظین، نویسنده : الفتال النیسابوری (وفات : 508)، ناشر : منشورات الشریف الرضی – قم (ص: 71)

 

علامه مجلسی «رضوان الله علیه» گفته است:

در احادیث معتبره وارد شده است که آن حضرت به شهادت از دنیا رفت.

چنانچه صفّار به سند معتبر از حضرت صادق علیه السّلام روایت کرده است که در روز خیبر زهر دادند آن حضرت را در دست بزغاله ای، چون حضرت رسول صلّی اللّه علیه و آله و سلّم لقمه ای از آن تناول نمود، آن گوشت به سخن آمد و عرض کرد: یا رسول اللّه مرا به زهر آلوده اند، پس حضرت در مرض موت می فرمود: پشت مرا در هم شکست آن لقمه که در خیبر تناول کردم، و هیچ پیغمبر و وصیّ پیغمبر نیست مگر آنکه به شهادت از دنیا می رود.

و در روایت معتبر دیگر فرمود: زن یهودیّه آن حضرت را زهر داد در ذراع گوسفند، چون حضرت قدری از آن تناول فرمود، آن ذراع خبر داد که من زهرآلودم، پس حضرت آن را انداخت، و پیوسته آن زهر در بدن آن حضرت اثر می کرد تا آنکه به همان علّت از دنیا رحلت نمود.

و عیّاشی به سند معتبر از حضرت صادق علیه السّلام روایت کرده است که عایشه و حفصه آن حضرت را به زهر شهید کردند. و محتمل است که هر دو زهر در شهادت آن حضرت دخیل بوده باشد.

جلاء العیون، نویسنده : علامه محمد باقر مجلسی (وفات : 1111)، ناشر : انتشارات سرور، چاپ : سیزدهم، سال چاپ : 1387 ش (ص: 145)

 

شیخ جعفر کاشف الغطا «رضوان الله علیه» گفته است:

واصطفاه ربّه إلیه بالمدینة مسموماً.

کشف الغطاء عن مبهمات الشریعة الغراء ( ط.ج )، نویسنده : الشیخ جعفر کاشف الغطاء (وفات : 1228)، ناشر : مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى، چاپ : الأولى، سال چاپ : 1422 - 1380 ش (1/ 57)

 

شیخ عباس قمی «رضوان الله علیه» گفته است:

در احادیث معتبره وارد شده است که آن حضرت به شهادت از دنیا رفت چنانکه صفّار به سند معتبر از حضرت صادق علیه السّلام روایت کرده است که در روز خیبر زهر دادند آن حضرت را در دست بزغاله چون حضرت لقمه ای تناول فرمود آن گوشت به سخن آمد و گفت : یا رسول اللّه ! مرا به زهر آلوده اند؛ پس حضرت در مرض موت خود می فرمود که امروز پشت مرا در هم شکست آن لقمه که در خیبر تناول کردم و هیچ پیغمبر و وصیّ پیغمبری نیست مگر آنکه به شهادت از دنیا بیرون می رود.

 و در روایت دیگر فرمود که زن یهودیه آن حضرت را زهر داد در ذراع گوسفندی و چون حضرت قدری از آن تناول فرمود آن ذراع خبر داد که من زهرآلوده ام پس حضرت آن را انداخت و پیوسته آن زهر در بدن آن حضرت اثر می کرد تا آنکه به همان علت از دنیا رحلت فرمود  صلواتُ اللّهِ علیْهِ وآلِهِ.

منتهی الآمال، نویسنده : شیخ عباس قمی، ناشر : انتشارات باقر العلوم، چاپ : دوم، سال چاپ : 1384 ش (1/ 166)

 

سید شرف الدین «رضوان الله علیه» گفته است:

واصطفاه ربه بالمدینة مسموما.

المجالس الفاخرة فی مصائب العترة الطاهرة، نویسنده : السید شرف الدین (وفات : 1377)، ناشر : مؤسسة المعارف الإسلامیة – قم، چاپ : الأولى، سال چاپ : 1421 (ص: 260)

 

شیخ عبد الله بن صالح بحرانی «رضوان الله علیه» گفته است:

وانتقل إلى جوار الله شهیداً مسموماً بالنص والإجماع وصافی الاعتبار ، فإنّ مرتبة الشهادة من أعلى درج القرب فلا تفوت مَن جمع کمالات الوجود المطلق ، فمنه فاض کلّ کمال وَجود ووُجود ) .

وفی الخبر « ما منا إلَّا من خرج على الشهادة» . وفیه أیضاً « أنهما سمّتاه» ، لا کما قال بعض الأفاضل : ( إنه مات بسمّ الیهود فی الذراع المشویّ ). فإنه ظاهر السقوط ، فإنّ الله أظهر بمنع ذلک السمّ عن مقتضى طبعه ، ومنعه عن التأثیر فی نبیّه ومن أکل منه بأمره معجزة عظیمة لرسول الله صلى الله علیه وآله وبرهاناً على صدق رسالته ، فکیف یعمل فیه حتّى یقتله ؟ ما هذا إلَّا تنافٍ . وممّا یدلَّک على أن الرسول صلى الله علیه وآله ما مات به ، وأن ذلک السمّ لم یبقَ له قوّة ولا تأثیر أصلًا أن أمیر المؤمنین علیه السلام لم یضرّه ذلک السمّ أصلًا ولا مات به إجماعاً . فلو کان ذلک السم أثّر فی النبی صلى الله علیه وآله لأثّر فی أمیر المؤمنین علیه السلام بطریق أولى ، فکیف یؤثّر فی الرسول صلى الله علیه وآله ولا یؤثر فی أمیر المؤمنین علیه السلام ، وإنّما منع أثره فی أمیر المؤمنین رسول الله صلى الله علیه وآله ؟ فکیف یمنعه عن التأثیر فی أمیر المؤمنین علیه السلام ولا یقدر أن یمنعه عن نفسه ؟ والأمیر علیه السلام إنّما احتجب عن ذلک السمّ برسول الله صلى الله علیه وآله ، ولکنّه کما فی خبر العیاشیّ « إنّهما سقتاه» السم .

رسائل آل طوق القطیفی - أحمد بن الشیخ صالح آل طوق القطیفی (وفات : بعد 1245) - ج 4 - ص 47 - 48

 

روایات:

 

روایت اول: رسول الله «صلی الله علیه و آله»

(عبارت جستجو: استشهدت فعلی)

سلیم بن قیس «رضوان الله علیه» نقل نموده است:

أبان عن سلیم ، قال : حدثنی عبد الله بن جعفر بن أبی طالب قال : کنت عند معاویة ومعنا الحسن والحسین وعنده عبد الله بن العباس والفضل بن العباس... ثم عاد صلى الله علیه وآله فقال : ( أیها الناس ، إذا أنا استشهدت فعلی أولى بکم من أنفسکم... فقام إلیه علی بن أبی طالب علیه السلام وهو یبکی ، فقال : بأبی أنت وأمی یا نبی الله ، أتقتل ؟ قال : نعم ، أهلک شهیدا بالسم...

کتاب سلیم بن قیس - سلیم بن قیس الهلالی الکوفی - ص 361 - 363

بحار الأنوار - العلامة المجلسی (وفات : 1111) - ج 33 - ص 266

 

روایت دوم: امیر المومنین «علیه السلام»

(عبارت جستجو: مات شهیدا والله)

شیخ کلینی «رضوان الله علیه» نقل نموده است:

13 - وبِهَذَا الإِسْنَادِ أَنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ ع قَالَ لأَبِی بَکْرٍ یَوْماً * ( لا تَحْسَبَنَّ الَّذِینَ قُتِلُوا فِی سَبِیلِ الله أَمْواتاً بَلْ أَحْیاءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ یُرْزَقُونَ ) * وأَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً ص رَسُولُ اللَّه مَاتَ شَهِیداً.

سند: مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى ومُحَمَّدُ بْنُ أَبِی عَبْدِ اللَّه ومُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ جَمِیعاً عَنِ الْحَسَنِ بْنِ الْعَبَّاسِ بْنِ الْحَرِیشِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ الثَّانِی علیه السلام.

الکافی ( مُشَکَّل ) - الشیخ الکلینی (وفات : 329) - ج 1 - ص 533

المحتضر - حسن بن سلیمان الحلی (وفات : ق 9) - ص 18

مدینة المعاجز - السید هاشم البحرانی (وفات : 1107) - ج 3 - ص 32 - 33

تفسیر نور الثقلین - الشیخ الحویزی (وفات : 1112) - ج 1 - ص 408

تفسیر کنز الدقائق وبحر الغرائب - الشیخ محمد بن محمد رضا القمی المشهدی (وفات : 1125) - ج 3 - ص 262

 

روایت سوم: امام حسن «علیه السلام»

(عبارت جستجو: کما مات رسول)

قطب الدین راوندی «رضوان الله علیه» نقل نموده است:

7 - ومنها : ما روی عن الصادق ، عن آبائه علیهم السلام أن الحسن علیه السلام قال لأهل بیته : إنی أموت بالسم ، کما مات رسول الله صلى الله علیه وآله فقالوا : ومن یفعل ذلک . قال : امرأتی جعدة بنت الأشعث بن قیس ، فإن معاویة یدس إلیها ویأمرها بذلک .

الخرائج والجرائح - قطب الدین الراوندی (وفات : 573) - ج 1 - ص 241

مناقب آل أبی طالب - ابن شهر آشوب (وفات : 588) - ج 3 - ص 175

بحار الأنوار - العلامة المجلسی (وفات : 1111) - ج 43 - ص 327

 

روایت چهارم: امام صادق «علیه السلام»

(عبارت جستجو: انهما سقتاه)

محمد بن مسعود عیاشی «رضوان الله علیه» نقل نموده است:

152 - عن عبد الصمد بن بشیر عن أبی عبد الله علیه السلام قال : تدرون مات النبی صلى الله علیه وآله أو قتل ان الله یقول : " أفإن مات أو قتل انقلبتم على أعقابکم " فسم قبل الموت انهما سقتاه [ قبل الموت ] فقلنا انهما وأبوهما شر من خلق الله.

تفسیر العیاشی - محمد بن مسعود العیاشی (وفات : 320) - ج 1 - ص 200

التفسیر الصافی - الفیض الکاشانی (وفات : 1091) - ج 1 - ص 389 - 390

البرهان فی تفسیر القرآن - السید هاشم البحرانی (وفات : 1107) - ج 1 - ص 700

تفسیر کنز الدقائق وبحر الغرائب - الشیخ محمد بن محمد رضا القمی المشهدی (وفات : 1125) - ج 3 - ص 239

بحار الأنوار - العلامة المجلسی (وفات : 1111) - ج 22 - ص 516

علامه مجلسی در همان آدرس رموده است:

بیان : یحتمل أن یکون کلا السمین دخیلین فی شهادته ( صلى الله علیه وآله ) .

 

روایت پنجم و ششم: امام صادق «علیه السلام»

(عبارت جستجو: قطعت مطایای)

محمد بن الحسن صفار «رضوان الله علیه» نقل نموده است:

( 5 ) حدثنا أحمد بن محمد عن الحسین بن سعید عن القاسم بن محمد عن علی عن أبی بصیر عن أبی عبد الله علیه السلام قال سم رسول الله صلى الله علیه وآله یوم خیبر فتکلم اللحم فقال یا رسول الله صلى الله علیه وآله انى مسموم قال فقال النبی صلى الله علیه وآله عند موته الیوم قطعت مطایای الاکلة التی اکلت بخیبر وما من نبی ولا وصى والا شهید .

( 6 ) حدثنا إبراهیم بن هاشم عن جعفر بن محمد عن عبد الله بن میمون القداح عن أبی عبد الله علیه السلام قال سمت الیهودیة النبی صلى الله علیه وآله فی ذراع قال وکان رسول الله صلى الله علیه وآله یحب الذراع والکتف ویکره الورک لقربها من المبال قال لما اوتى بالشوا اکل من الذراع وکان یحبها فاکل ما شاء الله ثم قال الذراع یا رسول الله صلى الله علیه وآله انى مسموم فترکه وما ذاک ینتقض به سمه حتى مات صلى الله علیه وآله .

بصائر الدرجات - محمد بن الحسن بن فروخ الصفار (وفات : 290) - ص 523

بحار الأنوار - العلامة المجلسی (وفات : 1111) - ج 22 - ص 516